Jak wynika z powyższych regulacji prawnych, źródło zapachu ludzkiego upatrywane jest przede wszystkim w wydzielinie zwanej potowo-tłuszczową. Nie powinno to budzić raczej żadnych wątpliwości, szczególnie we wskazywanym już wcześniej kontekście - genetycznego uwarunkowania składu lotnych metabolitów znajdujących się w tejże wydzielinie. Wydzielina potowo-tłuszczowa zaliczana jest do wydzielin organizmu , a ściślej mówiąc źródła zapachu ludzkiego (analizowanego przez psy) upatrywać należy w składzie lotnych kwasów tłuszczowych. Uściślenie to ma niebagatelne znaczenie dla sprecyzowania obowiązków oskarżonego (podejrzanego) wynikających bezpośrednio z k.p.k. Podejrzany (oskarżony) na podstawie art.74§2 pkt 2 k.p.k., przy zachowaniu warunków zawartych w tym przepisie, zobowiązany jest poddać się pobraniu krwi lub wydzielin organizmu. Rozważań na temat tego, czy zapach traktować należy jako wydzielinę, czy też nie, ustawodawca unika w art. 192 a § 1, w którym mówi się bezpośrednio o „pobraniu zapachu”.
W tym miejscu podkreślić należy, iż nie wszyscy autorzy są zgodni, co do tego, że zapach należy traktować jako wydzielinę organizmu. Do autorów tych należy T. Hanausek, który powołując się na definicję zawartą w Komputerowym słowniku języka polskiego, wedle którego „wydzieliną jest substancja wydzielana przez gruczoły lub komórki, która jest niezbędna dla funkcjonowania organizmu np. żółć” – neguje zaliczenie zapachu do wydzielin. Natomiast obowiązek oskarżonego, poddania się przez niego pobraniu materiału porównawczego do badań osmologicznych, autor ten wywodzi z zawartego w art.74§2 pkt 1 k.p.k. sformułowania „w szczególności” . Sformułowanie to, zdaniem T. Hanauska, pozwala na otwarcie katalogu możliwych tu czynności, a więc także na zaliczenie do nich pobrania śladu zapachowego .”
Przyjmując powyższe rozumowanie stwierdzić można byłoby, że zgodnie z treścią art. 74§3 k.p.k., zgoda osoby podejrzanej na pobranie od niej materiału zapachowego porównawczego nie jest wymagana.
Niestety nie można przyjąć bezkrytycznie tezy sformułowanej przez T. Hanauska, chociażby z fizjologicznego punktu widzenia. Oparta ona została najprawdopodobniej albo na niedoskonałej definicji pojęcia „wydzielina” - proponowanej przez Komputerowy słownik języka polskiego lub też na nie do końca poprawnej jej interpretacji. Z tego też względu warto odnieść się do opracowań traktujących o fizjologii organizmów, a w szczególności do wydzielin produkowanych przez te organizmy . Przedstawiciele fizjologii zaliczają substancje produkowane przez gruczoły łojowe i potowe do wydzielin organizmu. Wydzieliny obu tych gruczołów skóry ogrywają istotną rolę w procesie funkcjonowania organizmów.
Wydzielina gruczołów potowych (pot) - ma znaczenie w procesach termoregulacji organizmu, zapobiegając przed jego przegrzaniem. Parowanie potu połączone jest z pochłanianiem ciepła z organizmu. U ludzi , którzy w przeciwieństwie do zwierząt mają dobrze wykształcony układ gruczołów potowych, tracone jest przez parowanie w normalnych warunkach temperatury otoczenia aż 30% całkowitego ciepła, z czego 2/3 przypada na parowanie z powierzchni skóry. Ciepło parowania stanowi bardzo dużą wartość i na wyparowanie 1 kg wody o temperaturze ciała (36,60C) organizm zużyć musi 2428,34 kJ (580 kcal). Wydzielina gruczołów łojowych chroni naskórek przed nadmierną utratą wody, ujędrnia i uelastycznia skórę, tworząc skuteczną barierę przed wniknięciem mikroorganizmów ze środowiska zewnętrznego.
Rycina 1. Skóra w przekroju.
1-mięsień przywłosowy, 2-włos, 3-gruczoł łojowy, 4-gruczoł potowy ekranowy,
5-gruczoł potowy apokrynowy, 6-splot naczyniowy powierzchowny,
7-splot naczyniowy głęboki, 8-zraziki tkanki tłuszczowej
(za Placek W. 1996 r.)
O skutecznym działaniu wydzieliny tłuszczowej świadczy chociażby fakt, że u płodu chroni ona skórę przed rozmiękczeniem jej przez wody płodowe . Wskazane powyżej rola i funkcje oraz znaczenie dla organizmów wydzieliny potowo-tłuszczowej, pozwalają na zaliczenie jej do wydzielin organizmu, a tym samym doszukiwania się w niej również źródła zapachu.
Od strony metodologicznej, podczas pobierania materiału porównawczego na potrzeby identyfikacji osmologicznej, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad. Ich przestrzeganie z pewnością przyczyni się do podniesienia wiarygodności badań oraz pozwoli na uniknięcie szeregu niepotrzebnych wątpliwości i konieczności podejmowania dodatkowych badań osmologicznych, czy też chociażby stosowania przeróżnych technik badawczych zmierzających do wyjaśnienia tych wątpliwości.
Tomasz Bednarek
Dodano: 27.12.2009 r.